به گزارش همشهری آنلاین، گزش مارهای سمّی بدون تردید از مهمترین عوامل بروز آسیب‌ها و مرگ‌ومیر در بین حوادث ناشی از گزش جانوران زهردار در بسیاری از مناطق از جمله ایران است. با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی و وجود گونه‌های شناخته شده مارهای سمّی در ایران، هر ساله شاهد بروز آسیب‌های ناشی از مار گزیدگی در مناطق مختلف کشور هستیم.
زهر ماده‌ای است که در بافت یا غده‌ای اختصاصی در بدن جانور تولید می‌شود، موجودات دارای این ماده را جانواران زهرآگین می‌نامند. مارهای سمّی، عقرب‌ها، عنکبوت‌های سمّی و زنبورها از جمله جانوران زهرآگین به شمار می‌روند، در این جانوران، دستگاه ویژه تزریق، شامل نیش یا دندان، به غده زهر متصل است.
بیش از سه هزار نوع مار در سراسر جهان وجود دارد که تقریبا ۳۵۰ نوع از آنها سمّی بوده و از این تعداد، ۱۵۰ تا ۱۸۰ گونه آنها سمّی خطرناک هستند. از نظر جانور شناسی، مارها جانورانی خون سرد هستند و در شاخه طناب‌داران، زیر شاخه مهره داران، رده خزندگان، زیر رده لپیدوسوریا، راسته اسکاماتا و زیر راسته اوفیدیا یا سرپنتا قرار می گیرند.
تعداد دندان‌ها و طرز قرار گرفتن آنها در خانواده‌های مختلف مارها تفاوت دارد و شناسایی دندان‌ها ساده‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای تشخیص مارهای سمّی از غیر سمّی است.
اندازه، رنگ و نقش‌های پوست مار بسته به نوع و شرایط اقلیمی محیط زیست جانور متفاوت هستند و ممکن است در شناسایی آن موثر باشند. مارها اصولا جانورانی مهاجم نیستند و فقط در مواقعی که احساس خطر کنند، به انسان حمله ور می‌شوند.
این نکته را هم باید در نظر داشت که در نواحی خشک و بیابانی ایران تعداد گونه‌ها خیلی محدود است. در واقع فقط پنج گونه از مارهای سمّی و ۱۴ گونه مار غیر سمّی که در ایران زاد و ولد می‌کنند، مختص نواحی گرم و خشک هستند، با وجود این ایران نسبت به مساحتش زیستگاه‌های فراوان و شایان توجهی برای مارها دارد. این تنوع قابل توجه در گونه‌های مار به علت وضعیت خاص جغرافیایی ایران است.
شاید بتوان گفت که مارهای ایران در اصل به مناطق جغرافیایی دیگر تعلق داشته و در آن مناطق، تکامل یافته‌اند و سپس، به قسمت‌هایی از ایران کوچ کرده‌اند که شرایط مناسب‌تری برای زیست آنها داشته است و به تدریج گسترش یافته‌اند.
در واقع، ۶ گونه از مارهای سمّی و ۱۱ گونه از مارهای غیر سمّی که در دشت‌ها و جنگل‌های نسبتا خنک ناحیه خزر و آذربایجان یافت می‌شوند، به مناطق وسیع جنگلی و استپ‌های مرطوب اروپای معتدل و آسیا تعلق دارند.
در بین این مارها، می‌توان از افعی قفقازی، افعی زنجانی، افعی البرزی، کبرا یا کفچه مار، تیرمار، مار آبی، افعی پلنگی، لوس مار، گرگ مار، مار سوجه و مار آتشی نام برد که چهار گونه افعی البرزی، افعی زنجانی، افعی قفقازی و طلحه مار در اصل به جنگل‌های نواحی البرز، آذربایجان و زاگرس وابسته هستند. به طور کلی مارهای ایران به سه گروه غیر سمّی، نیمه سمّی و سمّی تقسیم می‌شوند که تاکنون ۳۶ گونه غیر سمّی، هشت گونه نیمه سمّی، ۲۵ گونه سمّی و همچنین ۱۰ گونه مار سمّی دریایی در خلیج فارس و دریای عمان شناسایی شده‌اند.
مارهای سمّی خطرناک یا زهراگین
این گروه از مارها، یک دندان تزریق کننده زهر در جلوی دهان دارند؛ به نحوی که به راحتی می‌توانند زهر خود را تزریق کنند. دندان تزریق کننده این گروه مارها از نوع مجرادار است. این مارها براساس ثابت یا متحرک بودن استخوان آرواره که حامل دندان تزریق کننده است به دو گروه «سولنوگلیف» و «پروتروگلیف» تقسیم می‌شوند.
در گروه مارهای سمّی خطرناک سولنوگلیف، دندان‌های تزریق کننده زهر در طول آرواره بالایی قرار داشته و حالت متحرک دارند. مارهای تیره افعی‌های بدون حفره و افعی‌های حفره دار در این گروه قرار دارند. اما در دیگر گروه مارهای سمّی خطرناک یعنی پروتروگلیف، استخوان آرواره مارها ثابت بوده و دندان‌های تزریق کننده زهر در مقایسه با افعی ها کوچک تر هستند. مارهای تیره کبرا و مارهای دریایی در این گروه قرار دارند.
در این میان مارهای دریایی با ۱۰ گونه خطرناک در خانواده «هیدروفیده» شامل ان هیدرینا شیستوزآ، هیدروفیس ارناتوسب و پلامیس پلاتوروس تقسیم‌بندی می‌شوند.
مارهای دریایی ان‌هیدرینا شیستوزآ (دارای یک پولک جلو چشمی و یک یا دو پولک عقب چشمی، سطح پشتی زیتونی یا خاکستری با خطوط عرضی سیاه رنگ، حداکثر طول ۱۳۰ سانتی متر و دم ۱۰ سانتی متری)، مارهای هیدروفیس ارناتوسب (دارای یک پولک جلو چشمی و یا دو یا سه پولک عقب چشمی، پولک های سطح پشتی پنج ضلعی، حداکثر طول ۱۲۰ سانتی متر و دم ۱۳ سانتی متری و مارهای پلامیس پلاتوروس(دارای پولک گیجگاهی کوچک و به تعداد زیاد، بدن به زنگ سیاه یا قهوه ای و زرد، نقش و نگار خال های بدن متغیر و سطح بالایی قهوه ای تیره یا سیاه و سطح زیرین زرد، حداکثر طول ۷۲ سانتی متر و دم هشت سانتی متری است.
مارهای دریایی بر خلاف سایر مهره داران دریایی نیاز به نوشیدن آب شیرین دارند. آنها این عمل را با نوشیدن آب باران از سطح آب دریا قبل از حل شدن نمک در آن انجام می‌دهند. از این رو طولانی شدن فصول خشکسالی به علت تغییرات اقلیمی خطری است که جمعیت مارهای دریایی با آن مواجه هستند.
خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب‌های نیلگون آن می‌درخشد.
استان هرمزگان با دارا بودن بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز دریایی از سواحل شرق استان (جاسک) در دریای عمان تا سواحل نیلگون خلیج فارس در شرق استان (پارسیان) و برخورداری از جزایر ۱۴ گانه خلیج فارس، یکی از مهمترین و راهبردی ترین استان‌های ایران است که از جاذبه‌های منحصر به فردی چون جنگل‌های بی‌همتای حرا و مرغوب ترین مروارید جهان و ده‌ها اثر تاریخی و طبیعی برخوردار است.
نظر شما